Vier lezingen over archeologie in Utrecht, ook online

Vier lezingen over archeologie in Utrecht, in het museum of via livestream

2025 is het Jaar van de Nederlandse archeologie. Gedurende het hele jaar zet het Rijksmuseum van Oudheden archeologie van eigen bodem in het zonnetje. Behalve diverse tentoonstellingen, evenementen en bijeenkomsten, is er dit jaar een reeks van 12 lezingen over archeologie in 12 provinciën. De lezingenreeks is een samenwerking met RAAP. Deze middag is het de beurt aan de provincie Utrecht, met vier lezingen over archeologische vondsten in de stad Utrecht, Nieuwegein, polder Rijnenburg en Austerlitz.

Je kunt de 12 Provinciën-lezing naar keuze bijwonen in het museum (aanmelden) of thuis volgen via een gratis livestream.

Programma

Van ‘slopje’ tot ‘The New U’: het Vrouwjuttenhof als eeuwenoude woonplek

Door Axel Müller, projectleider RAAP
RAAP heeft bij archeologisch onderzoek in het zuiden van de Utrechtse binnenstad tussen 2020 en 2022 een fascinerende gelaagdheid in de geschiedenis blootgelegd. Vanaf de tweede helft van de vijftiende eeuw raakte het Vrouwjuttenhof en omgeving bewoond, waarvan vele muurfunderingen, beerputten, waterputten en een aantal kelders resteerden. In eerste instantie woonden hier bewoners uit de lagere klasse van de samenleving in simpele eenkamerwoningen. De omstandigheden verbeteren in de zeventiende eeuw, maar dat elke duit hier nog moest worden omgedraaid blijkt onder andere uit de vele gebroken spaarpotten. In de negentiende eeuw raakte het plangebied door uitbouw en nieuwbouw uiteindelijk praktisch volgebouwd, totdat veel van deze historische huizen in de twintigste eeuw plaatsmaakten voor herinrichting en nieuwbouw.

Ontdek samen met Axel Müller de boeiende bewoningshistorie van het Vrouwjuttenhof en omgeving. In zijn lezing schenkt hij daarbij aandacht aan het normale leven van de inwoners van Utrecht door de tijd heen, aan de hand van voorbeelden van dagelijkse voorwerpen, mogelijke ambachten en afwijkingen daarin. Want wat vertelt ons bijvoorbeeld de vondst van een paranoot en de botjes van een cavia?

Het zwaard in het meer: de context en het gebruik van de Nieuwegeinse Excalibur toegelicht

Door Roosje de Leeuwe (projectleider RAAP) en Tim Beerens (archeoloog/metaalspecialist)

Een middeleeuws ridderzwaard, bijna als het legendarische Excalibur, werd in 2020 in een fossiele meervulling opgegraven. Het goed bewaard gebleven zwaard werd rond 1100 gesmeed. Het is gevonden tijdens een archeologisch onderzoek dat al in 2018 begon als opgraving van een bijzondere steentijdvindplaats. De opgravingen onthulden meer bijvangsten. Zo vonden archeologen een kuil met een Romeinse helm en een meer dat tussen de vierde en negende eeuw werd gebruikt voor visvangst. Ook lijkt de locatie een rol te hebben gespeeld in twaalfde-eeuwse schermutselingen, waar het zwaard en andere wapens het residu van zijn.

Roosje de Leeuwe licht de context van dit strijdtoneel toe, waarna Tim Beerens over het zwaard zelf vertelt. Wat kun je leren van het bestuderen van een object als dit? Wat kunnen we zeggen over de maker, de eigenaar en het gebruik van dit zwaard? Wie dit unieke zwaard met eigen ogen wil bewonderen, kan het zien in de tijdelijke tentoonstelling Boven het maaiveld in het Rijksmuseum van Oudheden.

Rijnenburg: eerste impressies van een archeologische schatkamer

Door Erik Graafstal, gemeentelijk archeoloog Utrecht/coördinator Museum Hoge Woerd

De polder Rijnenburg, gelegen in de oksel van de A2 en A12, zal over enkele jaren een transformatie ondergaan. Behalve duurzame energieopwekking, groen, sport en recreatieve routes, zouden hier vanaf 2035 mogelijk 23 tot 25.000 woningen kunnen komen. De meeste daarvan zullen worden gebouwd op een oude stroomgordel, opgebouwd door een voorloper van de Hollandse IJssel. Die stroomgordel is tegelijk een ware archeologische schatkamer, met talrijke nederzettingen uit de prehistorie, de Romeinse tijd en de middeleeuwen.

Vooral het bewoningssysteem uit de eerste en tweede eeuw, in het directe achterland van de Romeinse grens (limes), biedt grote kansen voor vernieuwend onderzoek. Maar hoe brengen we dat alles tijdig in kaart? Hoe maken we straks keuzes tussen bewaren of opgraven? En wat weten we nu al over de fascinerende geschiedenis van dit gebied? Uiteraard is er tijdens de lezing ook ruime aandacht voor het Romeinse kanaal tussen Rijn en IJssel dat vorig jaar in Rijnenburg is ontdekt.

Camp d’Utrecht: het legerkamp uit de Franse tijd bij Austerlitz

Door Wilfried Hessing (directie Vestigia), Maaike Kalshoven (opgravingsleider BAAC) en Sjaak Mooren (opgravingsleider BAAC)

De Bataafse Republiek (1795-1806) was een vazalstaat van Frankrijk. In 1806 kreeg Nederland zelfs een Franse koning: Lodewijk Napoleon en spreken we van het Koninkrijk Holland. Dat koninkrijk bleef maar kort bestaan, want al in 1810 werd Nederland officieel onderdeel van het Franse keizerrijk onder Napoleon Bonaparte. De periode van de Bataafse Republiek, Koninkrijk Holland en het Franse keizerrijk noemen we de Franse tijd. Het was een roerige periode waarin Nederland snel veranderde. Ook waren er veel Franse soldaten op onze bodem gelegerd. Tussen 1804 en 1808 bevond zich bij Austerlitz (gemeente Zeist) een enorm Frans-Bataafs/Hollands legerkamp dat zich over drie kilometer uitstrekte. In eerste instantie was het een tentenkamp, later omgevormd tot een barakkenkamp.

Tijdens grootschalige opgravingen tussen 2018 en 2021 werden daarvan duizenden sporen teruggevonden. Niet alleen de sporen van de tenten en barakken, veldkeukens en waterputten, maar ook van de plaggenhutten van de kampvolgers. Samen met het zeer gevarieerde vondstmateriaal geeft het een gedetailleerd beeld van de inrichting en het leven in zo’n legerkamp. Niet alleen levert het archeologisch onderzoek in Austerlitz veel nieuwe informatie op over de Franse tijd, het leert ons ook heel veel over wat wel en wat niet uit verlaten militaire kampen in de bodem bewaard blijft.