Terugblik op de Limesdag 2022

Sinds juli 2021 is de Neder-Germaanse Limes werelderfgoed. Hoogste tijd om stil te staan bij de toekomst van dit archeologische monument. Dat gebeurde op 14 oktober jl., op de tweede landelijke Limesdag. Erfgoedhuis Zuid-Holland, dat samen met Landschap Erfgoed Utrecht en Erfgoed Gelderland vertegenwoordigd is in Romeinse Limes Nederland, organiseerde deze dag in opdracht van de provincie Zuid-Holland. In de Herberg van Museumpark Archeon kwamen vrijwilligers, erfgoedambtenaren, ondernemers, archeologen en bestuurders bijeen om samen te onderzoeken waar we met dit werelderfgoed heen willen en wat er nodig is voor een duurzame ontwikkeling en presentatie aan het publiek. Uiteraard werden ook de nieuwste updates gedeeld in het onderzoek naar de Limes en stonden nieuwe Limes-producten in de schijnwerpers.

Directeur-bestuurder van het Erfgoedhuis Zuid-Holland Marielle Hendriks leidde de dag, die bestond uit een plenair programma en keuzeonderdelen. De middag werd afgesloten met een levendig panelgesprek, de feestelijke uitreiking van Unesco-vrijwilligerspinnen en een borrel in de Romeinse Restauratiewerf.

Na de openingswoorden van de dagvoorzitter wees gastheer Jack Veldman van Archeon ons nog eens helder op wat ons te doen staat: op het gebied van publieksbereik en het zoeken van verbinding tussen lokale gemeenschappen is nog een wereld te winnen!

Jack Veldman: ‘Nederland verdient het nog veel meer over de Limes te weten te komen.’

Erfgoed als inspiratie

Keynote spreker Riemer Knoop (Gordion Advies) nam zijn gehoor mee in een boeiende presentatie over Erfgoed in de 21^e eeuw. Erfgoed kan op diverse manieren bekeken worden: als sector bijvoorbeeld, waarbij kostte wat kost moet worden beschermd en behouden. Bij erfgoed als factor kan worden herontwikkeld en hergebruikt. Erfgoed als vector daarentegen vormt een kracht die stuurt, een dynamisch en gelaagd concept. Erfgoed gaat van een- naar tweerichtingsverkeer; niet alleen de expert die zendt en bepaalt wat waarde heeft, maar een wisselwerking met de gemeenschap, alles met en voor de mensen om ons heen. Knoop illustreerde zijn presentatie met interessante voorbeelden, en inspireerde tot een spannende benadering van de archeologische resten van de Limes. Die zijn immers heel weinig daadwerkelijk te zien, maar nodigen veel meer uit tot inspiratie, voor een inzet van het erfgoed als vector. Uit alles bleek dat de presentatie van Knoop een snaar raakte: vele telefoontjes werden geheven om de slides te fotograferen….

Riemer Knoop: ‘Je krijgt erfgoed pas tot leven als de mensen eromheen hun eigen verhaal kunnen doen.’

Exploitatie Limes in Zuid-Holland

Archeoloog Tom Hazenberg wees erop dat er al heel veel gebeurd is op het terrein van het presenteren van de Limes aan het publiek, maar dat er nog weinig initiatieven rechtstreeks van overheden gekomen zijn. Hij ziet een gebrek aan eenheid en verbinding. Vervolgens deed Hazenberg verslag van de stand van zaken bij de Limes-locaties in Zuid-Holland. Tijdens het project Exploitatie Limes Zuid-Holland werden de verschillende exploitatie-units vastgesteld en vervolgens  ondervraagd. Wat is er bij jullie al gebeurd de afgelopen tijd, wat is er nog nodig? Deze vragenlijsten leidden tot  jaarplannen die gebundeld zijn in een werkboek en evenementenkalender.

Samenwerking vrijwilligers en professionals

Projectleider bij archeologisch onderzoeksbureau RAAP Eric Norde illustreerde hoe gewerkt is bij de opgraving van het indrukwekkende tempelcomplex van Herwen-Hemeling in Gelderland (2021/22). Nadat vrijwillige archeologen van de AWN de uniciteit van de plek vermoedden, trokken zij aan de bel bij de professionals. Vervolgens zijn duizenden prachtige vondsten ontdekt in een gezamenlijk project; beelden, votiefstenen, altaren en verschillende soorten gebruiksvoorwerpen. Zelfs nog tijdens de uitwerking van de vondsten blijven de ontdekkingen binnenstromen. Herwen is niet alleen een unieke vindplaats in Nederland die ongetwijfeld van grote betekenis voor ons begrip van de Limes gaat zijn, maar ook een voorbeeld van hoe vrijwilligers en professionals samen aan de slag kunnen gaan

Keuzeprogramma

Tijdens het keuzeprogramma werden meerdere interessante sessies verzorgd. Juke van Niekerk (Liniebreed) gaf praktische handvatten over het gebruik van het RLN-merkdocument (link). Tevens wees zij op het belang van het ingaan op de Outstanding Universal Values (OUVs) gedefinieerd in het Nominatiedossier van de Limes. Deze waarden zouden de leidraad voor communicatie naar het publiek moeten zijn. Catherine Visser en Marenne Zandstra van het Kwaliteitsteam van de Nederlandse Limes Samenwerking legden uit wat het team kan betekenen voor iedereen die bezig is met Limes-erfgoed. Tijdens de discussie bleek vervolgens de grote behoefte aan duidelijkheid over de rollen. Wie doet wat binnen de Nederlandse Limes Samenwerking, Romeinse Limes Nederland etc.. Vooral de vraag: ‘Hoe weet je als vrijwilligersorganisatie waar je terecht kunt’, maakte veel los. Mariëlla Beukers van Romeinse Limes Nederland gaf aan dat daar in 2023 hard aan gewerkt gaat worden. Saskia Stevens (Universiteit Utrecht) nam ons mee in de nieuwste ontwikkelingen binnen het interdisciplinaire project Constructing the Limes. Verder werden tijdens het Join the Jam-spel, onder leiding van Emma Goossens (Erfgoed Brabant) en Rowan Huiskes (Erfgoedhuis Zuid-Holland)  handvatten aangereikt om je organisatie aantrekkelijker te maken voor vrijwilligers en om aan diversiteit en inclusiviteit te bouwen. En last but not least vond de lancering plaats van de TimeTravel webapp door Boudewijn Goudswaard en Niels van den Berg (The Missing Link).

Panelgesprek

De dag werd afgesloten met een panelgesprek. Dagvoorzitter Marielle Hendriks legde drie vragen voor, die door zowel panel als publiek beantwoord konden worden. Het publiek had daarvoor gekleurde kaartjes gekregen. De vragen gingen over de samenhang en presentatie van de Limes-locaties, de diversiteit van het te bereiken publiek en de samenwerking tussen professionals, vrijwilligers, ondernemers en de overheden.

Niet alle uitkomsten waren verrassend. Is er meer samenhang nodig tussen locaties? Ja. Zouden we een diverser publiek kunnen aantrekken? Ja. Maar ook de ene locatie is de andere niet; inspelen op de uiteenlopende behoeften vereist soms maatwerk. Op sommige locaties is behoefte aan meer inhoudelijke input van experts, op andere bestaat er al een structurele samenwerking tussen vrijwilligers en archeologen.

Soms moet je onverwachte bondgenoten zoeken om ingang te vinden bij een ander publiek. Zo vinden in Arnhem-Meinerswijk tuinders en Limes-liefhebbers elkaar in de Romeinse tuin. En in de ArcheoHotspot in de bibliotheek van Oegstgeest ontstaan vaak leuke gesprekken met mensen die boeken komen lenen. Ook werd het duidelijk dat gemeenten en ondernemers elkaar meer zouden moeten opzoeken; vraag je als gemeente niet af wat jij aan de ondernemer hebt, maar wat kun je als gemeente doen voor de ondernemer! Idealiter ontstaat er een wisselwerking tussen professionals, vrijwilligers, ondernemers en overheden.

Unesco-pinnen voor de vrijwilligers

Waar iedereen het over eens was op de Limesdag: de vrijwilliger is onmisbaar. Daarom werd de Unescoo-vrijwilligerspin door gedeputeerde Willy de Zoete uitgereikt aan drie vrijwilligers die zich al jarenlang inzetten voor het Limes-erfgoed: Willem de Jeu, betrokken bij de restauratie van de Zwammerdamschepen, Gerda Blommaert, betrokken bij Romeinse Limes Nederland en verantwoordelijk voor Twitter en de agenda van romeinen.nl en Karin Besjes, vrijwilligster bij het Tempel | Kerkmuseum in Elst.. Mevrouw de Zoete had voor elke vrijwilliger een persoonlijk woord en haar advies luidde: ‘Draag hem met trots!’

Onder het genot van een hapje en drankje in de Romeinse Restauratiewerf werd de dag afgesloten. Tom Hazenberg en het team vrijwilligers vertelden er over het restauratieproces van de indrukwekkende Zwammerdamschepen. Romeinse Limes Nederland verzorgde ook voor de andere aanwezige vrijwilligers een Unesco-pin. Een sfeervolle afsluiting van een geslaagde Limesdag!

Wie sommige bijdragen willen nakijken: onderaan deze pagina staan de links naar de bijdragen van Riemer Knoop, Eric Norde en Boudewijn Goudswaard.

Verslag: Marieke van Winkelhoff en Mariëlla Beukers